Nu overheden steeds minder geld hebben, lijkt sociale innovatie een geschenk uit de hemel. De overheid hoeft namelijk niet meer zelf al die moeilijke maatschappelijke problemen te lijf, maar doet dat door “creatieve, netwerkgestuurde vernieuwing, met horizontale verbinding tussen en binnen overheden, bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld, gedreven door sociale en duurzame waarden”.
Deze definitie van sociale innovatie is ontleend aan www.socialeinnovatie.net (van De Waag Society). Vanzelfsprekend roept een dergelijk nieuw en krachtig concept diverse vragen op. Eén vraag willen wij in deze bijdrage aan de orde stellen. Waarom ontbreekt in een definitie van sociale innovatie dat ene ingrediënt dat zo vaak wordt toegepast in recepten van innovatie, te weten “ICT”?
Een zoektocht op Google naar “sociale innovatie en ICT” verzandt in de hits over HNW: Het Nieuwe Werken. Maar thuis aan de laptop in plaats van op kantoor achter de PC is toch niet echt sociale innovatie, lijkt ons. Ook de Europese Unie biedt weinig hulp. Binnen de Digitale Agenda wordt in de sociale context wel gesproken over eInclusion, maar dat refereert toch meer aan Digibeten en toegang tot de Elektronische Snelweg. Tot slot vinden we ook weinig ICT terug in een recente studie naar strategieën en tactieken voor sociale innovatie van Jorrit de Jong, Frans Nauta en Sanderijn Cels In de door hen onderzochte cases speelt ICT eigenlijk maar een beperkte rol (zie Agents of Change, 2012).
Is er een rol voor ICT bij sociale innovatie? Een associatie die snel gemaakt wordt, is natuurlijk met 2.0 technologie zoals sociale media. De opkomst van sociale media de afgelopen jaren is enorm geweest. Tussen het “gewone”‘ gebruik van de Twitters en de Facebooks, zijn ook een paar buitengewone vormen van gebruik ontstaan. Wat te denken van het voorbeeld van AMBER alert, bij vermissing van kinderen. Overgewaaid uit de VS, met inmiddels meer dan een miljoen Nederlanders die via dit systeem op Twitter, Facebook, of per SMS kunnen worden geïnformeerd. Ontwikkeld in samenwerking tussen een communicatiebureau en het Landelijk Bureau Vermiste Personen, en vervolgens gratis ter beschikking gesteld aan de KLPD.
Of een voorbeeld van eigen bodem, BUUV.NU. De buurtmartkplaats voor en door bewoners van Haarlem, waar digitaal vraag en aanbod elkaar vinden als het gaat om een potje koken, het uitlaten van de hond, een lift naar de dokter, een klusje in huis of hulp in de tuin. Zonder dat daar meteen iets tegenover staat. De BUUV voorkomt wel mogelijke aanspraken op de WMO of de AWBZ.
Waarom kennen we niet meer van dit soort positieve voorbeelden? ICT associëren we steeds meer met grote mislukkingen (de Tweede Kamer start zelfs een parlementair onderzoek naar mislukte ICT-projecten). De potentie die ICT heeft voor sociale innovatie, lijkt echter onbekend te zijn en sterk ondergewaardeerd te worden. Een aantal oorzaken draagt daar aan bij, zoals:
Binnen de huidige overheid overheerst sterk het 1.0-denken als het gaat om ICT. Chief Information Officers en informatiemanagers worden opgeleid om grote systemen binnen de overheid te ontwikkelen en te beheren. De toepassing van sociale media bij de overheid beperkt zich tot nu toe vooral tot intern gebruik voor de ambtenaar 2.0, zoals Pleio, een soort Facebook voor ambtenaren. Extern gerichte inzet van 2.0 technologie, zoals bij AMBER alert en BUUV.NU, vindt amper plaats. Ze worden ook nergens genoemd als geslaagde ICT-projecten, terwijl ze dat in zekere zin wel zijn.
Dit soort innovatieve toepassingen vraagt om een nieuwe rol van de overheid. Niet de klassieke opdrachtgever, maar veel meer een facilitator of regissseur. Soms heeft de overheid helemaal geen rol, behalve toestaan dat iets gebeurt. Dit soort ambigue houdingen vraagt om rolverdelingen en vaardigheden die niet standaard in het handelingsrepertoire van overheden zitten.
Er liggen heel andere verdienmodellen (voor zover die er al zijn), onder de inzet van sociale media en andere 2.0- gerichte technologie. Dit betekent ook dat de grote IT-bedrijven hier niet meteen een belang in zien. Dit soort innovatieve oplossingen zal daarom veel meer van kleine innovatieve bedrijven moeten komen, die echter een bepaalde massa ontberen.
Sociale innovatie is een krachtig antwoord op complexe maatschappelijke vragen. 2.0-achtige ICT toepassingen kunnen een rol van betekenis spelen om deze antwoorden te construeren. De inzet van deze technologie laat zich echter niet makkelijk sturen. De techniek is niet te ontwerpen, ze is er gewoon. Bovendien is de inzet van de techniek heel erg afhankelijk van de vraagstelling per afzonderlijke case. Tijd dus voor veel experimenten en onderzoek. Het zou zonde zijn om de mogelijkheden van de nieuwe technologie voor sociale innovatie onbenut te laten.