Overheid en ICT. Als we de media mogen geloven worden grote bakken met geld verspild, grijpen ICT-leveranciers de overheid bij de financiële keel, ontberen overheidsorganisaties de benodigde ICT-deskundigheid, en verdoezelen ambtenaren uit de hand gelopen projecten voor hun politieke bovenbazen.
Zie daar de recente reuring die de verhoren van het parlementair onderzoek naar grote ICT-projecten bij de overheid teweeg hebben gebracht. Overheid en ICT lijkt opeens weer helemaal terug als taaie ongerief op het Binnenhof. Zeker nu ook de nieuwbakken staatssecretaris Eric Wiebes de noodklok heeft geluid over de systemen van de Belastingdienst.
Ik heb de afgelopen weken een paar uur op Youtube doorgebracht, om te kijken naar de beelden van de verhoren. Onwillekeurig kreeg ik associaties met het A-Team: voorzitter Ton “Hannibal” Elias en de zijnen, op zoek naar de verborgen schat van de verdwenen ICT-gelden. Onderweg werd ook nog even het mysterie van de geheime taal van de ICT’ers ontcijferd. Als belastingbetaler kreeg ik er wel een warm gevoel bij. Als betrokken adviseur bij menig ICT-project begon ik wat ongemakkelijk te schuifelen. Ik zal uitleggen waarom.
De Commissie richt haar pijlen sterk op de verspilling die zou plaatsvinden. Na een wat wonderbaarlijke vertoning, waar zelfs de Rekenkamer aan te pas moest komen, lijkt inmiddels de ongegronde claim van 4 à 5 miljard euro verspilling van tafel. Wat echter ook onder tafel blijft, is de enorme maatschappelijke waarde die ICT voor de Nederlandse overheid vertegenwoordigt. Internationaal gezien heeft Nederland een relatief klein overheidsapparaat, dat over het algemeen zeer goed presteert als het gaat om zaken als kwaliteit, efficiency en klantvriendelijkheid. Eén van de redenen waarom onze overheid zo klein qua omvang is, en tegelijkertijd zo goed functioneert, is de inzet van ICT. De maatschappelijke baten hiervan overtreffen in veelvoud de kosten die gemoeid gaan met de inzet van ICT. Die inzet zal ongetwijfeld beter en efficiënter kunnen, tegelijkertijd moet de Commissie niet doen alsof het alleen maar kommer en kwel is.
Er slagen namelijk wel degelijk allerlei ICT-projecten binnen de overheid. Dit wordt nog eens bevestigd door een vergelijkende benchmark die is uitgevoerd door de London School of Economics. In gezelschap van de VS, UK, Canada, Nieuw-Zeeland en Japan scoort Nederland goed. Waarom? Onder meer omdat de schaal van de projecten relatief beperkt is. Megalomane ICT-projecten zoals binnen de National Health Service in de UK, met een budget van enkele miljarden, kent Nederland niet, en ook niet de mislukkingen die daarmee gepaard gaan. Ook is hier geen sprake van monopolies van de grote ICT-leveranciers, waardoor een redelijk competitief speelveld bestaat. Last but not least is er relatief veel ICT-expertise binnen de overheid, waardoor goede aansturing van projecten en leveranciers mogelijk is. Vergelijkenderwijs doet de Nederlandse overheid het dus helemaal niet zo slecht.
Doet de Commissie overbodig werk? Nee, natuurlijk niet. Iedere euro verspilling is er namelijk één teveel. Maar een waarschuwing voor een te sterke focus op risicobeheersing kan mijns inziens geen kwaad. Straks zijn we alleen nog bezig met gateway reviews, business cases, dashboard-rapportages en wat dies meer zij. De kwaliteit van de ICT-projecten wordt daar intrinsiek niet beter van. Nog erger is dat de BV Nederland verstoken blijft van een innovatieve overheid.
Het zou pure winst zijn als de Commissie beseft dat het bij de inzet van ICT steeds meer draait om innovatieve projecten en aanvaardt dat hieraan ook risico’s zijn verbonden. In dat opzicht is interessant wat gebeurt in Denemarken, op veel gebieden steeds meer gidsland voor Nederland.
De Deense overheid heeft haar standaard IT-contracten aangepast onder het motto, “fast to failure”. De les van de Denen: accepteer risico’s, probeer ze tot een minimum te beperken, grijp meteen in als het verkeerd gaat, en leer van de gemaakte fouten. Bijzonder is dat op ieder moment door de opdrachtgever, in sommige gevallen het Deense parlement zelf, een project kan worden stop gezet. De overheid hoeft op deze manier innovatieve inzet van ICT niet te schuwen, maar beschikt wel over een goede handrem in het geval het misgaat.